مئهران باهارلی
در رسپوبلیكای آزربایجان، چه كسانی و چرا نام ملت ترك را با آزربایجانی (آزربایجانلی) و نام زبان تركی را به آزربایجانی- زبان آزربایجان (آزربایجانجا) عوض كردند؟
زبان ملت ترك در كل جغرافیای آزربایجان، در سراسر ایران، آسیای صغیر و قفقاز، در طول تاریخ و همیشه تركی نام داشته است. امروز نیز در ایران و آسیای صغیر ملت ما خود را ترك و زبانش را تركی می نامد. اما وضعیت در شمال ارس به گونه ای دیگر است. در شمال ارس در دویست سال گذشته روند تغییر نام ملی-اتنیك خلق ترك از ترك به آزربایجانی و به موازات آن روند تغییر نام زبانش از تركی به ترتیب به تركی، زبان ترك، زبان آزربایجان و آزربایجانی متحقق شده است.
نخستین تغییر دهندگان: روسیه تزاری استعمارگر و مولفین ترك عاری از شعور ملی
در سالهای ١٨١٥-١٨٢٨ شمال ارس طبق معاهده های تركمنچای و گلستان به قلمرو روسیه تزاری الحاق شد. در سالهای ١٨٢٨-١٨٢٩ جنگهای روسیه و عثمانی آغاز گردید.
در سال ١٨٢٨ امپراتور تزار نیكلای اول، با فرمانی نام اتنیكی ترك در جنوب قفقاز را با نامهای تاتار و تاتارهای قفقاز عوض نمود. زبان تركی نیز زبان تاتار و زبان تاتارهای قفقاز نامیده شد.
تغییر نام ملت ترك و زبان تركی توسط امپراتوری روسیه، یك تدبیر نیك اندیشیده شده استعماری بود.
هدف روسیه با جعل یك هویت اتنیكی جدید برای تركهای ساكن در قفقاز جنوبی، در واقع بی هویت ساختن و بی ریشه ساختن وی بود. اما هدف غائی، جدا كردن توده ترك ساكن در قفقاز از تركهای ساكن ایران در جنوب و تركهای ساكن آناتولی در غرب و هویت ملی آنها بود. با این تدبیر قرار بود كه آرزو و آرمان توده ترك ساكن در قفقاز جنوبی برای اتحاد و ادغام شدن با ایران قاجاری و آناتولی عثمانی ریشه كن شود و بدین ترتیب سلطه روسیه بر شمال ارس ماندگار و حتی ابدی گردد. زیرا حاكمان روسیه حس می كردند تا زمانیكه در شمال ارس، در جنوب ارس و در شرق آناتولی، یك توده ترك با هویت و خصلتها و نام اتنیكی ملی یكسان اما تقسیم شده وجود داشته باشد، این پاره های تقسیم شده همیشه می توانند تحت حمایت دولتهای قاجاری و عثمانی متمایل به اتحاد و الحاق به یكدیگر شوند. اما اتحاد تاتارهای قفقازی به تازگی آفریده شده در شمال ارس با ترك جنوب ارس و آناتولی، به سبب آنكه گروههائی با هویت ملی و نام ملی جداگانه اند، غیرممكن بود.
پس از آنكه روسیه در راستای سیاستهای استعماری خود، نام توده ترك و نام زبان تركی را تغییر داد، بسیاری از مولفین و نویسندگان و شعرای ترك قفقاز جنوبی، به این سیاستهای بدخواهانه گردن نهادند. حتی بسیاری از آنها از وجود چنین سیاست استعماری بی خبر ماندند. آنها در نتیجه نبود شعور ملی، این نام و هویت جعلی را پذیرفتند و داوطلبانه به استفاده از اصطلاحاتی بی پایه چون زبان تاتاری ترك و زبان تاتاری آزربایجان به جای تركی آغازكردند. این وضعیت تا سال ١٩١٨ ادامه یافت.
جمهوری خلق آزربایجان: نام زبان ما تركی است
در ٢٨ ماه مه سال ١٩١٨ در نتیجه سیاستهای آینده نگرانه امپراتوری عثمانی و مداخله مستقیم ارتش عثمانی، در جنوب قفقاز دولتی مستقل و ملی بنام جمهوری خلق آزربایجان تاسیس شد. حاكمیت جدید در مخالفت با سیاستهای استعماری روسیه تزاری، نام توده ترك ساكن در شمال ارس را دوباره و به درستی ترك و نام زبان وی را همانگونه كه قبلا بود تركی نامید.
در ٢٧ ژوئن ١٩١٨ هئیت وزرای جمهوری خلق آزربایجان، تركی را زبان دولتی اعلام نمود و مصوبه ای را در "قبول تركی به عنوان زبان دولت و مجاز شمردن كاربرد زبان روسی در موسسات حكومتی به طور موقت" قبول نمود. این مصوبه تاریخی به جهت تركی نامیدن زبان ما دارای اهمیت است. همچنین این مصوبه، نخستین سند رسمی قبول شده در تاریخ دولتمداری آزربایجان در باره زبان دولت است.
نخستین سالهای بلشویك سازی: نام زبان ما زبان تركی است
در ٢٨ آوریل سال ١٩٢٠ در نتیجه تهاجمات نیروهای مسلح- ارتش سرخ روسیه و كمونیستهای محلی وابسته به آنها، جمهوری خلق آزربایجان سقوط كرد و به جای آن حكومتی وابسته به روسیه با نام جمهوری شورائی سوسیالیستی آزربایجان تاسیس شد. بسیاری از سركردگان دولت مستقل آزربایجان دستگیر و اعدام شدند.
پس از اشغال آزربایجان شمالی توسط بلشویكها و تحت سلطه شورویها درآمدن این سرزمین، نام توده ترك در اسناد رسمی برای مدتی همچنان به صورت ترك باقی ماند. اما نام زبان به جای تركی كه جمهوری خلق آزربایجان قبول كرده بود، به زبان ترك تغییر یافت. ترك نامیده شدن خلق ترك و زبان ترك نامیده شدن زبان او، تا سال ١٩٣٧ ادامه یافت.
كمیته انقلاب به رهبری نریمان نریمانف و شورای كمیسارهای خلق، عموما اقداماتی را كه حكومت جمهوری خلق آزربایجان در عرصه اجرائی نمودن مصوبات مربوط به زبان دولت آغاز كرده بود، ادامه دادند. آنها به بالا بردن و مستحكم نمودن موقعیت زبان ترك در دولت تلاش نمودند.
در ٨ ماه فوریه ١٩٢١ كمیته انقلاب آزربایجان، فرمانی درباره اجرائی كردن امر كاربرد زبانهای روس و ترك در اداره جات شوروی منتشر نمود. در این فرمان اعلام می شد كه پس از دوره آمادگی سه ماهه، می بایست در تمام اداره جات مركز و نواحی، امور به همراه زبان روس، به زبان تركی نیز انجام گیرند. در فرمان، همچنین تربیت كادرهای محلی برای خدمت در ادارات دولتی و نیز گذر تدریجی به انجام امور صرفا به زبان ترك پیش بینی شده بود.
در تاریخ ٢٧ ماه ژوئن ١٩٢٤ كمیته اجرائی آزربایجان، با صدور بخشنامه ای زبان ترك را زبان دولتی اعلام نمود.
دومین تغییر دهندگان: روسیه استالینیست و عمال ترك محلی شان
در ٥ دسامبر ١٩٣٦ قانون اساسی جدید اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی تحت رهبری استالین تصویب شد. متعاقب آن جمهوریهای متفق هر كدام قانون اساسی خود را تصویب نمودند.
طرح قانون اساسی جمهوری سوسیالیستی شوروی آزربایجان، در اواخر سال ١٩٣٦حاضر شد و سپس برای مذاكره به كنگره فوق العاده نهم شوراهای آزربایجان تقدیم گردید. در ماده بیستم این طرح، زبان دولت جمهوری سوسیالیستی شوروی آزربایجان، به صورت زبان ترك تعیین شده بود.
در كنگره نهم، همه نمایندگان و در صدر آنها م. ج. باقروف و دیگر شخصیتها كه سران آزربایجان را تشكیل می دادند، در فرمها در مقابل سوال ملیت، پاسخ ترك را داده بودند.
پس از آن، رهبران آزربایجان شوروی، برای شركت در كنگره فوق العاده هشتم اتحاد شوروی كه قرار بود قانون اساسی جدید شوروی را تایید كند به مسكو سفر كردند. این سفر، نقطه عطفی به لحاظ نامگذاری توده ترك و زبان تركی در شمال ارس است. زیرا پس از بازگشت سران آزربایجان شوروی از این سفر، نامهای ترك و زبان ترك از شوروی برچیده شدند.
در تاریخ ١٤ مارس ١٩٣٧ قانون اساسی جدید آزربایجان در كنگره فوق العاده نهم شوراهای این كشور تائید شد. در این قانون اساسی ماده ای كه زبان دولت را زبان ترك اعلام می نمود و قبل از سفر مسكو در طرح قانون اساسی حاضر شده وجود داشت، حذف گردیده بود. در تمام اسناد كنگره نیز، یك شبه نام اتنیك- ملی خلق ترك به آزربایجانی و نام زبان وی تركی به زبان آزربایجان تغییر یافت. در این كنگره برای نخستین بار در لیست هئیت وكلا، نام آزربایجانی به عنوان نام ائتنیك- ملی به جای نام ترك بكار رفت (آزربایجانیها: ٢٢٥ نفر).
تاریخ ١٤ مارس می بایست به عنوان تاریخ دومین تغییر نام خلق ترك و زبان تركی در شمال ارس شمرده شود. پس از این تاریخ در اتحاد شوروی در هیچ جا و هرگز ترك به عنوان نام اتنیك- ملی خلق ترك، و تركی و حتی اصطلاح زبان ترك بكار نرفتند. به جای آنها در همه جا اصطلاحات آزربایجانی و زبان آزربایجان بكار رفتند. پس از این تاریخ در شوروی، ترك صرفا به عنوان نام اتنیك- ملی تركان تركیه و نیز به جای نام خانواده زبانهای توركیك بكار رفت.
صادر نمودن جعلیات شوروی به جنوب ارس
تصفیه ترك و زبان تركی و ریشه كردن آنها از قفقاز جنوبی، در حقیقت انتقام روسیه از عثمانی- تركیه بود كه در سال ١٩١٨ در شمال ارس جمهوری خلق آزربایجان مستقل و در جنوب آن در همان دوره حاكمیت نیمه مستقل اتحاد به رهبری مجدالسلطنه افشار ارومی را تاسیس كرده بود.
اما آثار مخرب این سیاست شوروی در بی هویت سازی و بی ریشه سازی توده ترك، به شمال ارس محدود نماند و به جنوب آن نیز پخش شد. پس از مارس ١٩٣٧ و بویژه در سالهای جنگ جهانی دوم و در دوره حكومت ملی آزربایجان، آزربایجانی به عنوان نام یك هویت اتنیكی- ملی و اصطلاح زبان آزربایجان، توسط ارگانهای دولت روسیه و گروهها، احزاب، رسانه ها و اشخاص عمدتا چپ وابسته به او به ایران و آزربایجان جنوبی نیز وارد شد. چنانچه در فرمان دسامبر ١٩٤٥ به امضای س. ج. پیشه وری در باره زبان دولتی حكومت ملی آزربایجان، در راستای سیاستهای ضدتركی استالینیستی، به جای ترك نام آزربایجانی و به جان تركی اصطلاح زبان آزربایجان بكار می رود.
بدین ترتیب، هویت ملی خلق ترك ساكن در جنوب ارس و ایران، از دو سوی شرق و شمال مورد تهاجم قرار گرفت. دولتهای ایران و شوروی برای نابود نمودن نام و هویت اتنیك ملی خلق ما ترك و نام زبان وی تركی، به ترتیب با استفاده از آزری- زبان آزری و آزربایجانی- زبان آزربایجان متحد شده بودند. این سیاستهای مخرب باعث گسستن خلق ترك از هویت ملی و تاریخش گردیدند و با آفریدن هویت اتنیكی آزری- آزربایجانی بر اساس جغرافیا، خلق واحد ترك را كه در سراسر ایران پراكنده است، تجزیه نمودند.
مهمل آزربایجانی (آزربایجانجا)
سیاستهای ضد تركی كه از زمان استالین در شوروی آغاز شده بودند، تنها به تغییر نام اتنیكی خلق ترك و نام زبان وی تركی بسنده نكردند. بلكه آنها به تغییر خود زبان و آفریدن یك زبان ادبی جدید نیز متمایل گشتند. در این راستا، هزاران كلمه تركی موجود در زبان گفتاری مردم و یا موجود در متون كلاسیك تركی، مهر محاوره ای و یا آرخاییك خورده و از زبان ادبی طرد گردیدند. كلمات بیشماری از زبانهای روسی، عربی و فارسی در زبان ادبی جای داده شد. روند تولید كلمات تركی معادل مفاهیم مدرن متوقف گردید و به جای آن، با استفاده از بن و پسوندهای فارسی و عربی، كلماتی من درآوردی مانند آزاركش (طرفدار) ایجاد شد.
در سالهای آتی، تب ضد تركی، به خلق اصطلاحاتی غیرمنطقی مانند آزربایجانی (آزربایجانجا) منجر شد. اصطلاح من در آوردی زبان آزربایجانی، ایجادی غلط مانند اصطلاحات زبان روسیه ای (به جای روسی)، زبان تركیه ای (به جای تركی)،... است. در نگرش حزب كمونیست روسیه، نام ملت مذكور آزربایجانی (آزربایجانلی) بود. بنابراین حتی طبق این نامگذاری استعماری و نادرست، نام زبان می باید نه آزربایجانی (آزه ربایجانجا)، بلكه آزربایجانی ای (آزه ربایجانلیجا) می شد.
جبهه خلق آزربایجان: نام زبان ما زبان ترك است.
با فرو پاشیدن اتحاد جماهیر شوروی، رسپوبلیكای آزربایجان در تاریخ ١٨اكتبر ١٩٩١ استقلال خویش را باز یافت. بسیاری از ناظران گمان كردند كه پس از این خلق ترك و زبان تركی، دوباره نامهای طبیعی و واقعی خود را بدست خواهند آورد، شرایط مناسب و فضای مساعد برای كاربرد زبان تركی به صورت یك زبان دولتی واقعی ایجاد خواهد شد. اما رسپوبلیكای آزربایجان، بدون آمادگی غافلگیر شده بود. در آزربایجانی كه مدتهای مدید تحت استعمار روسیه زیسته بود و بخش مهمی از نخبگان آن به لحاظ ملی، بی هویت شده بودند، دستگاه دولتی دارای هیچ گونه استراتژی در عرصه زبان نبود. علاوه بر آن، نه دولت نه جامعه آزربایجان برای استفاده از زبان تركی به صورت یك زبان دولتی واقعی حاضر نبودند. بدین سبب كاربرد زبان روسی در امور دولتی ادامه یافت.
در ١٥ مه ١٩٩٢، جبهه خلق آزربایجان به اقتدار رسید. با حاكمیت جبهه خلق آزربایجان، دولت آزربایجان همانند دوره جمهوری خلق آزربایجان، متوجه زبان ملی خویش گشت.
در ٢٢ دسامبر همان سال مجلس رسپوبلیكای آزربایجان، قانون زبان دولتی را قبول نمود. در ماده اول این قانون گفته می شد: "زبان دولت رسپوبلیكای آزربایجان، زبان ترك است. در همه ارگانهای رسپوبلیكای آزربایجان، امور به زبان ترك انجام میشوند. زبان ترك به عنوان زبان دولت رسپوبلیكا، در همه عرصه های حیات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، علمی و فرهنگی بكار می رود و وظیفه زبان رابط در اراضی رسپوبلیكای آزربایجان را به جای می آورد". قانون مذكور در تاریخ ٢٢ دسامبر از سوی رئیس جمهور رسپوبلیكای آزربایجان امضاء و در تاریخ ٢٨ دسامبر در مطبوعات منتشر شد.
مهمترین نوآوری قانون، نامیدن زبان تركی به صورت زبان ترك بود. جبهه خلق آزربایجان، هر چند موفق شد كه اصطلاح زبان آزربایجان را برچیند، اما نتوانست آن را زبان تركی بنامد. هرچند حتی اصطلاح زبان ترك نیز كه جبهه خلق آزربایجان آنرا احیاء كرده بود، از سوی بخش بی هویت شده مردم و بویژه بعضی از مقامات دولتی و روشنفكران مورد قبول قرار نگرفت. همچو روشنفكرانی كه سیاستهای استعماری حزب كمونیست روسیه و شوروی را پذیرفته و بی هویت شده بودند، همچنان به استفاده از اصطلاح من درآوردی زبان آزربایجان ادامه دادند.
سومین تغییر دهندگان: مقامات دولتی و روشنفكران بی هویت شده
در ماه ژوئن سال ١٩٩٣ به حاكمیت جبهه خلق آزربایجان پایان داده شد. در ١٥ همین ماه، حیدر علیف به ریاست شورای عالی رسپوبلیكای آزربایجان انتخاب شد. پس ازاین تاریخ، دوباره در مراكز رسمی كاربرد اصطلاح زبان آزربایجان كه توسط حزب كمونیست روسیه در دوره حاكمیت استالین ایجاد شده بود، آغاز شد.
در سال ١٩٩٥ هئیتی برای آماده نمودن طرح قانون اساسی رسپوبلیكای آزربایجان، به ریاست حیدر علیف رئیس جمهور این كشور تشكیل شد. در ماده ٢٣ طرحی كه این هئیت آماده نمود، همانند قانون اساسی آزربایجان شوروی، زبان دولتی، زبان آزربایجان نامیده می شد.
در اواخر ماه اكتبر، از میان ١٧٠٠ پیشنهادی كه به هئیت رسیده بود، تنها ١٨ عدد از آنها زبان دولت را زبان ترك می نامیدند. در ٥ ماه نوامبر، این اعداد به ترتیب نزدیك به ٣٠٠٠ و ٢٣ شدند. با توصیه حیدر علیف، ماده ٢٣ به مذاكره گذاشته شد. اولین مباحثه در تاریخ ٣١اكتبر با شركت روشنفكران رسپوبلیكای آزربایجان در آكادمی علوم رسپوبلیكا برگزار شد. متعاقب آن در ٢ نوامبر، حیدر علیف اجلاسی دیگر با شماری از روشنفكران و نمایندگان احزاب سیاسی برگزار نمود.
در ١٢ نوامبر ١٩٩٥ قانون اساسی رسپوبلیكای آزربایجان با رفرندام پذیرفته شد. در ماده ٢١ قانون اساسی پذیرفته شده چنین گفته می شد: "زبان دولت رسپوبلیكای آزربایجان، زبان آزربایجان است. رسپوبلیكای آزربایجان، زبان آزربایجان را توسعه میدهد".
در ٣ آگوست ٢٠٠١ رئیس جمهور رسپوبلیكای آزربایجان، فرمانی برای ایجاد روزهائی به نام الفبای آزربایجان و زبان آزربایجان صادر نمود. در این فرمان، نام زبان تركی با زبان آزربایجان و نام الفبای لاتینی ترك با الفبای آزربایجان عوض شده بود. در فرمان مزبور خواسته می شد كه روز اول ماه آگوست همه ساله به عنوان روز الفبای آزربایجان و زبان آزربایجان جشن گرفته شود.
در تاریخ ٣٠ سپتامبر ٢٠٠٢ مجلس ملی قانون مربوط به زبان دولت رسپوبلیكای آزربایجان را تصویب نمود. با امضای این قانون تصویب شده توسط حیدر علیف رئیس جمهوررسپوبلیكای آزربایجان، به اصطلاح روسیه ساخته زبان آزربایجان، بار دیگر موقعیت زبان دولتی داده شد.
مسئولین: ناآگاهی، بی هویت شدگی و مزدوری
در دوره تزار نیكلای اول هنگامی كه نام توده ترك به تاتار قفقازی تغییرمی یافت، كسانی كه بر علیه این سیاست استعماری قیام نكردند، بر عكس به آنها گردن نهادند و تغییر دادن نامهای خلق ترك و زبان تركی را پذیرفتند، در مقابل خلق ترك و تاریخ مسئولند.
در دوره استالین، هنگامی كه به فرمان حزب كمونیست روسیه در تاریخ ١٤مارس ١٩٣٧، نام ملی و تاریخی خلق ترك از ترك به آزربایجانی و نام زبان تركی به زبان آزربایجان تغییر می یافت، مقامات دولتی و روشنفكران رسپوبلیكای آزربایجان كه به این تغییر گردن نهادند، در مقابل خلق ترك و تاریخ مسئولند.
در سالهای جنگ جهانی دوم و دوره حكومت ملی آزربایجان، روس پرستان، وابستگان به دولت روسیه، آن دسته از گروهها و احزاب و رسانه های چپ و كمونیستی كه نامهای اتنیكی-ملی آزربایجانی و اصطلاح زبان آزربایجان را به جنوب ارس و ایران وارد نمودند، در مقابل خلق ترك و تاریخ مسئولند.
پس از كسب استقلال رسپوبلیكای آزربایجان و سقوط اقتدار جبهه خلق آزربایجان، مقامات دولتی و روشنفكرانی كه دوباره نام ملی خلق ترك و نام زبان تركی را به آزربایجانی و زبان آزربایجان تغییر دادند، در مقابل خلق ترك و تاریخ مسئولند.
در رسپوبلیكای آزربایجان، نام ملی خلق ترك و نام زبان وی تركی،میبایست به آنها بازگردانیده شود.
روسیه پس از اشغال شمال ارس، وطن خلق ترك را به لحاظ جغرافیائی دوپاره كرده است. اما روسیه، تنها وطن خلق ترك را دو پاره نكرده، هویت توده و ملتی كه در این سرزمین می زید را نیز به لحاظ ملی دو پاره كرده است. روسیه با تغییر دادن هویت ملی توده ترك ساكن در شمال ارس، از ترك به آزربایجانی و زبان وی از تركی به زبان آزربایجان، به تجزیه خلق ترك نیز تشبث كرده و در این تشبث خود به درجه مهمی موفق شده است. چنانچه بخش عظیمی از مقامات دولتی، روشنفكران و توده مردم در رسپولیكای آزربایجان، در هماهنگی با فرمان حزب كمونیست روسیه استالینیست، نام و هویت ملی خود را نه ترك بلكه آزربایجانی و نام زبان خود را نه تركی بلكه زبان آزربایجان می دانند. و این در حالی است كه علی رغم تمام تقلاهای دولت ایران برای آسیمیلاسیون و بی هویت كردن خلق ترك ساكن در ایران و آزربایجان جنوبی، این خلق اكنون نیز مانند همیشه، خود را ترك و زبان خود را تركی می داند و می نامد.
امروز كسانی كه از وحدت سیاسی دو آزربایجان سخن می رانند، می باید نخست از پیش شرطهای لازم برای وحدت فرهنگی- ملی توده ای كه در شمال ارس خود را با هویت اتنیك- ملی آزربایجانی و زبانش را زبان آزربایجان معرفی می كند و توده دیگری در جنوب ارس كه هویت اتنیك – ملی خود را ترك و زبانش را زبان تركی می داند سخن بگویند. پیش شرط وحدت واقعی این دو توده، بازگرداندن نام و هویت واقعی توده ساكن در رسپوبلیكای آزربایجان به وی كه ترك می باشد، و نام زبان وی كه تركی می باشد به اوست.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر