تنها یک میلیون دلار خسارت سالانه نابودی ذخایر آرتمیای دریاچه اورمیه

هادی عابدی :با اینکه مدت هاست درباره اوضاع و احوال زیست محیطی دریاچه اورمیه هشدار داده شده و کارشناسان محیط زیست بارها نگرانی خود را درباره به مخاطره افتادن این جاذبه گردشگری کشور اعلام کرده اند اما اقدام مثبتی در این زمینه صورت نگرفته تاجایی که اکنون خشکسالی، نبود آب کافی و عوامل انسانی سبب مهاجرت پرندگان از دریاچه اورمیه شده است.

کارشناسان محیط زیست سرنوشتی مانند دریاچه آرال را برای این دریاچه پیش بینی می کنند و معتقدند پل

میان گذری که روی دریاچه اورمیه  ساخته شده حیات دریاچه اورمیه  را به خطر انداخته است. این در حالی است که بیشتر پرندگانی که به حاشیه دریاچه اورمیه مهاجرت می کنند از گونه‌های نادر جهان هستند که به خطر افتادن چنین زیستگاهی نتیجه خوبی در پی نخواهد داشت.

متخصصان اقتصاد معتقدند با از میان رفتن دریاچه اورمیه علاوه بر ایجاد شوره زاری به وسعت ۵۰۰ هزار هکتار با پنج میلیارد تن نمک، قطب کشاورزی ایران یعنی آزربایجان و صنعت صید آرتمیا به ارزش یک میلیون دلار زیان خواهد دید. هر چند احداث سدها به منظور جلوگیری از هدر رفتن منابع آبی رودخانه عملی شایسته تعبیر می شود اما باید

به این نکته توجه داشت در صورت

عدم وجود نگاهی جامع الاطراف در رابطه با مسائلی همچون سدسازی روی رودخانه هایی که تامین آب مورد نیاز تالاب‌ها و دریاچه هایی همچون دریاچه اورمیه را بر عهده دارند در فاصله زمانی نه چندان طولانی فجایعی را رقم خواهد زد که نه تنها کمکی به منظور اصلی از احداث پروژه هایی مانند سدسازی نمی کند بلکه موجبات نابودی طبیعت در ابعادی غیرقابل جبران را نیز فراهم خواهد ساخت.

ناصر آق استاد دانشگاه سهند تبریز، با اشاره به معضل سدسازی روی رودخانه‌های بالادست دریاچه اورمیه معتقد است: اگر بخشی از آب رودخانه خانا(پیرانشهر) را به دریاچه اورمیه منحرف نکنیم علاوه بر مهاجرت پرندگان و مرگ دریاچه اورمیه  باید در انتظار ویرانی مزارع کشاورزی اطراف دریاچه اورمیه و بیکاری چند هزار نفر باشیم

امروزه با نگاهی گذرا به دریاچه اورمیه به خوبی می توان به عمق فاجعه‌ای که با احداث اولین سد روی یکی از رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه اورمیه پدید آمد، پی برد؛ روندی که در حال حاضر با وجود چهار سد فعال و

۱۶ سد در حال احداث روی رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه اورمیه همچنان غیرمسوولانه در حال پیشروی است.

دریاچه اورمیه با وسعت چهار هزار و ۸۱۰ کیلومترمربع110 جزیره کوچک و بزرگ را در خود جای داده است. دریاچه اورمیه از سوی سازمان یونسکو به عنوان ذخیره گاه طبیعی به ثبت جهانی رسیده و عنوان دومین دریاچه شور دنیا را نیز به خود اختصاص داده است.

جزایر دریاچه اورمیه یکی از مهم‌ترین زیستگاه‌های پرند گان مهاجر است که متاسفانه با روند کاهش سطح آب و بالا رفتن غلظت نمک آب دریاچه از تعداد پرندگانی که طی قرن‌ها این جزایر و تالاب‌های اطراف دریاچه اورمیه را به عنوان زیستگاه خود در بخشی از طول سال انتخاب می کردند سال به سال کاسته می شود.

با حضور در ساحل دریاچه اورمیه که این روزها به دلیل کاهش آب کیلومترها بر وسعت آن افزوده است با اجساد پرندگانی مواجه خواهیم شد که به دلیل اسارت در قندیل‌های نمک دچار مرگ شده اند. دکتر جمشید منصوری پرنده شناس با تاکید بر اینکه پرندگان مهاجر به زیستگاه‌های مختلفی مهاجرت می کنند، می گوید: «بسیاری از زیستگاه‌ها در دریاچه اورمیه به خاطر کم آبی و سدسازی روی رودخانه‌های اطراف دریاچه اورمیه تخریب شده اند و همین موضوع باعث شده تا پرندگان از این زیستگاه مهاجرت کنند.

او با انتقاد از مسدود کردن آب رودخانه‌ها به عنوان محل زندگی پرنده‌های دریاچه اورمیه و بستن سدهای بی‌مورد اضافه کرد: «پرنده‌ها برای یافتن آب و غذا به این مکان‌ها می آیند و وقتی با کمبود آب و غذا مواجه می شوند به ناچار برمی گردند و به مکان‌های دیگر مهاجرت می کنند.

همچنین بالا رفتن غلظت نمک در آب دریاچه اورمیه سبب کاهش چشمگیر تراکم جمعیتی تنها جاندار آبزی موجود در آب دریاچه اورمیه یعنی گونه‌ای منحصر به فرد از آرتمیا که جانداری سخت پوست است، شده است.

گفتنی است تا سال ۷۶ برداشت آرتمیا از دریاچه اورمیه بسیار بالا بوده و سالانه معادل یک میلیون دلار می شد، این در حالی است که با روند خشکی آب و آغاز بحران در این سال تولید آرتمیا از این دریاچه سال به سال کاهش یافت و در چند سال اخیر هرگونه برداشت آرتمیا از این دریاچه متوقف شده است.

در حال حاضر تعداد آرتمیای دریاچه اورمیه در مقایسه با بهترین زمان آن بیش از ۱۰۰ برابر کاهش پیدا کرده است.

ناصر آق رئیس پژوهشکده آرتمیا و آبزیان دانشگاه اورمیه در این مورد می گوید: «در سال ۷۶ با یک برآورد علمی تخمین زدیم ارزش دریاچه ارومیه فقط از نظر ذخایر آرتمیا معادل یک میلیون دلار است و اگر این بلا بر سر دریاچه نیامده بود این رقم امروز بیشتر بود.» یکی دیگر از عوامل انسانی که موجب اخلال در اکوسیستم دریاچه اورمیه شده احداث میان گذری است که منجر به خاکریزی در عرض شرقی و غربی دریاچه ارومیه مجموعاً به طول نزدیک به ۱۳ کیلومتر شده است.

۱۰ کیلومتر خاکریزی از سمت ارومیه و سه کیلومتر از سمت تبریز.

دریاچه اورمیه با همه ارزش‌های اکولوژیکی در حال از بین رفتن است و کارشناسان پیش بینی کرده اند تا هفت سال آینده چیزی از این دریاچه جز یک شوره زار به وسعت ۵۰۰ هزار هکتار با پنج میلیارد تن نمک باقی نخواهد ماند که این حجم نمک برای نابودی قطب کشاورزی ایران یعنی آزربایجان کافی است، این در حالی است که اگر عملیات عمرانی راهسازی و سدسازی دریاچه اورمیه را در مخاطره قرار نداده بود امروز فقط منافع اقتصادی حاصل از کشاورزی به میلیون‌ها دلار می رسید.

اسماعیل کهرم عضو هیات علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه آزاد علوم و تحقیقات با بیان اینکه «این جاده باعث شده تمام گردش طبیعی آب در داخل دریاچه اورمیه متوقف شود»، می گوید: گردش آب در داخل دریاچه اورمیه در جهت عقربه‌های ساعت و از سمت کناره‌ها است و باعث می شود اکسیژن و مواد غذایی منتقل شده و در تمام سطح دریاچه اورمیه بگردد و مجدداً به نقطه آزاد برگردد اما وقتی ما این جاده را از کوه کندیم و در داخل دریاچه ریختیم یعنی در این مکانیسم دستکاری کرده ایم. 

سطح آب دریاچه اورمیه در حال حاضر در مقایسه با سال ۷۴ بیش از هفت متر کاهش پیدا کرده است. به زبان دیگر بیش از ۱۶۰ هکتار از دریاچه خشک شده و این به آن معنا است که به دلیل تبخیر آب دریاچه اورمیه و عدم آبریزی کافی از رودخانه‌های حوضه آبریز دریاچه اورمیه که متاثر از وجود چهار سد فعال روی آن است، هر ساله نزدیک به نیم متر از سطح آب این دریاچه کاسته می شود و هر روز بیش از روز دیگر آب دریاچه اورمیه عقب نشینی کرده و بر وسعت ساحل آن که این روزها تبدیل به دشت وسیعی از شوره زار شده است، افزوده می شود.

ناگفته پیداست با احداث دیگر سدهای حوضه آبریز دریاچه اورمیه که تعداد آن نهایتاً بر ۴۰ سد بالغ خواهد شد (۲۰ سد طراحی شده و ۲۰ سد دیگر در حال طراحی) و ادامه روند عدم ارائه سهم آب دریاچه اورمیه از سوی وزارت نیرو، در چند سال آینده با خشک شدن کامل دریاچه اورمیه مواجه خواهیم شد و اینگونه اقدام منجر به حذف دریاچه اورمیه از ثبت جهانی به عنوان دومین دریاچه شور دنیا می شود و شاید مجبور به ثبت مجدد جهانی آن به عنوان بحرالمیت دوم و دومین کویر نمک کشور با وسعت ۵۵۰۰ کیلومتر مربع شویم.

اما در عین حال باید توجه داشت این پایان کار دریاچه اورمیه نیست چراکه با خشک شدن کامل این دریاچه در سال هایی نه چندان دور تمامی باغات و کشتزارهای استان‌های همجوار دریاچه اورمیه به دلیل غربی به شرقی بودن بادهای ایران و پراکندگی نمک دریاچه خشک شده اورمیه به وسیله این بادها نابوده شده و هرگونه امکان زندگی برای جانوران و به تبع آن ساکنان شهرهای واقع در شمال غرب کشور یعنی مناطق آزربایجان از بین خواهد رفت.

با شوره زار شدن دریاچه اورمیه یقیناً سدهای احداث شده نیز از حیز انتفاع ساقط شده و هرگونه کاربری از آب ذخیره شده در پشت آن که به منظور توسعه کشاورزی است بلاموضوع خواهد شد.

از این رو دور نیست زمانی که شاهد نابودی یکباره سبزی و خرمی آزربایجان (شمال غرب کشور) به گونه‌ای غیرقابل بازگشت باشیم و فاجعه‌ای را به چشم ببینیم که مهم‌ترین عامل پدید آمدن آن در عدم تدبیر و تدبر لازم در روند توسعه و پیشرفت کشور از سویی و برخورد با طبیعت و برداشت از منابع آن از سوی دیگر نهفته است

bizimtabriznews.com