توسعه طلبی كردی در دوره حكومت ملی آزربايجان

خوی و اورميه و ديلمان را كه كردها ادعا می كنند كه جزو كردستان است، شهرهائی هستند كه اهالی آنجاها صد در صد ترک هستند.

بندهائی از كتاب "بحران آزربايجان- سالهای ١٣٢٤-١٣٢٥ ش. خاطرات مرحوم آيت الله ميرزا عبدالله مجتهدی. به كوشش رسول جعفريان. موسسه مطالعات تاريخ معاصر ايران. تهران، چاپ ١٣٨١)

گردآوری: مئهران باهارلی

سه شنبه ٣ ارديبهشت

شايد از اينها جدی تر از نقطه نظر حكومت آزربايجان، مساله خوی باشد. گويا بعد از تخليه قشون روس از خوي عده ای از كردها وارد خوی شده اند و اظهار نموده اند كه خوی جزو كردستان است. و برای جلب قلوب اهالی اظهار داشته اند كه نظام اجباری و تقسيم اراضی موقوف است. اعيان و اشراف خوی مايل به كردها شده اند. فدايی ها هم خيلی هايشان به محلهای خودشان مراجعت نموده فرماندار خوی به تبريز آمده است؛ اين اطلاعات را من شنيدم. نمی دانم چه حد با واقعيت وفق می دهد، اما از آمدن فرماندار خوی به تبريز مطمئن هستم.

واقعا مساله كردستان يك مساله بغرنجی نسبت به آزربايجان است. خوی، اورميه و ديلمان را كه كردها ادعا می كنند كه جزو كردستان است، شهرهائی هستند كه اهالی آنجاها صد در صد ترک هستند. منتهی در چند فرسخی آنها چند تا دهات كردنشين واقع گرديده است كه آن قرای كردنشين هم نسبت به قرای ترک نشين كم و بی اهميت هستند. روی چه مبنائی كردها اين شهرها را ادعا می كنند معلوم نيست، شايد ادعای خود را روی اساسهای تاريخی مبتنی كرده اند.

در هر صورت به نظر می رسد كه برای رفع اشكال، متفكرين كرد چاره انديشيده اند؛ به اين ترتيب كه در معنای كرد توسعه قائل شده اند. مخصوصا در اورميه كه با وجود اينكه اداره امور رسما در دست ماموران حكومت ملی آزربايجان است، كردها نفوذ زيادی دارند. آنجا فرقه كرد تاسيس شده است كه هر كس مايل باشد نام خود را در جزو كردها ثبت می كنند و عده زيادی از عجمها خود را كرد به ثبت رسانده اند. زارو آقا و عمر آقا ليدرهای كردها در آن صفحات می باشند. عمر آقا گويا رئيس امروزی دولت كرد است.

مساله روابط كردستان با دولت آزربايجان هم تاريك است. معلوم نيست كه متحد هستند يا مخالف؛ گويا قدر جامعشان ضديت با دولت مركزی ايران است. آقای قاضی محمد رئيس جمهوری كردستان فعلا در تبريز است. ظاهرا برای مذاكره در خصوص روابط دو مملكت آمده است. [صص ٢٤٠-٢٤١]

مداخله كردها و كارشكنی های آنها به حدی رسيده است كه تقريبا جريان عادی حكومتی را متوقف نموده اند.

سه شنبه ٢٨ خرداد

امروز ابوالقاسم مجتهدی كه رئيس عدليه خوی می باشد وارد تبريز گرديد. مشاراليه كه چند سال است در عدليه خوی كار می كند و از آن شهر وصلت نموده است اطلاعات موثقی از خوی و سلماس و آن طرفها می تواند بدهد.

مهمترين قسمت اطلاعاتی كه راجع به اوضاع آن صفحات حاصل نمودم، در باره رفتار كردها با مامورين حكومت ملی و دمكراتها است. مداخله كردها و كارشكنی های آنها به حدی رسيده است كه تقريبا جريان عادی حكومتی را متوقف نموده اند. كردها بيدق مخصوصی برای خودشان دارند و هر كس از اهالی آزربايجان غيركرد كه به اصطلاح محلی آنها را در مقابل كردها عجم می گويند، داخل در حزب كردها می گردد، در مقابل فشار و تحكمات دمكراتها و مامورين حكومت ملی مصون می ماند. ضمنا در چند مورد با تقسيم ارضی هم به عنوان اينكه مخالف دين اسلام است مخالفت نموده اند. مالكين و صاحبان ثروت بالطبع طرفدار كردها شده اند و چند نفر از آنها داخل حزب كرد شده و بيدق كرد در ملك خودشان نصب نموده و با اين ترتيب از بلای تقسيم اراضی خلاص شده اند.

نماينده كردها اظهار داشته است كه تا ده سال مردم از ماليات معاف هستند. اين اعلام هم جمعی را كه ابتلای مالياتی دارند، به طرف كردها جلب كرده است. اتفاق افتاده است كه يك نفر كه در تحت تعقيب اداره ماليات بوده است به مجرد اينكه كارت عضويت حزب كرد را تحصيل نموده است، از تعقيب ماليه كه به شدت مطالبه ماليات از وی می كرد، خلاصی يافته است. كردها به امور قضائی هم مداخله می نمايند. مخصوصا در امور راجع به روابط مالك و رعيت به نفع مالكين در قضايا فصل خصومت می نمايند كه فقط اين موضوع تنها برای خيلی از اشكالات فتح باب می كند. تعجب در اين است كه اين عمليات را كردها در خوی مي كنند كه عده معتنابهی در آن شهر ندارند و محل سكونت كردها تا خوی چهار پنج فرسخ فاصله دارد. و عجب تر از آن سكوت و تحمل طرف مقابل است كه با خشونت و سختگيريهائی كه در ساير قسمتهای آزربايجان اعمال می نمايد، منافی به نظر می رسد. آيا از كردها می ترسند يا نمی خواهند كه با داشتن اختلافات زياد با طهران سر به سر كردها بگذارند يا اينكه روسها كه هر دو دسته را روی كار آورده اند، برای نقشه غير معلومی كه در نظر دارند، جلو دمكراتهای عجم را می گيرند و نمی گذارند كه عجمها بر كردها مسلط باشند.

در هر صورت و جهت، خواه اينها باشد يا غير اينها، اين اوضاع كه به هيچ وجه نسبت به آينده اطمينان بخش نيست، ممكن است كه قتل و غارت شديدی در آن قسمت در آزربايجان حاصل بشود و نتايج ناگوار و غيرمترقب بر آن بار بشود. مخصوصا اينكه مامورين حكومت ملی در اطراف تبريز و شهرهای كوچك غالبا از اشخاص نالايق و كم تجربه انتخاب شده اند و نفوذ حزبی در انتخاب آنها دخيل بوده است و به جهت دور بودن از جلو چشم، مراقبت كامل هم از اعمال ايشان به عمل نمی آيد. [صص ٢٩٥-٢٩٦]