مئهران باهارلی
تاتار لیپكا، نامی است كه برای نامیدن تاتارهای ساكن در شمال اروپای شرقی (لاتویا، لیتوانیا، لهستان، بلاروس، اوكرائین) بكار می رود. كلمه لیپكا نام لیتوانیا در زبان تاتاری كریمه است. نامهای دیگر این گروه، لیپكووییئ، لیپكانی و موسلومی است. سابقه اسكان این گروه در خانات بزرگ لیتوانیا به قرن ١٤ میلادی می رسد. نام لیپكا تاتار از همان آغاز در لیتوانیا به آنها داده شد. آنها تركیبی از اعقاب امپراتوری مغول چنگیز خان، اوردای سفید، اورادی سرخ-طلائی، خانات كریمه و خانات قازان بشمار می روند. گروه نخستین مهاجرین تاتارهای لیپكا اعتقادات شامانی خود را حفظ كرده بودند. موج دوم مهاجرت تاتارها به این منطقه- اینبار تاتارهای مسلمان- در اواخر قرن ١٤ بوقوع پیوست. آخرین موج مهاجرت لیپكاها به این منطقه پس از انقلاب بلشویكی در روسیه بود. از زمان جنگ گرونوالد در سال ١٤١٠ كه باعث شكست نیروهای آلمان-پروس از نیروهای لهستانی- لیتوانیائی- تاتاری شد، هنگ سواره نظام تاتارهای لیپكا در هر جنگ و عملیات نظامی عمده لیتوانیا و لهستان اشتراك داشته است. حتی در مكاتبات قرن شانزده از لهستان به عنوان سرزمین لهها و لیپكاها یاد شده است.
تاتارهای لیپكا كه در آغاز به سبب یك كاست نظامی اشرافی بودن متشخص بودند با مرور زمان به زندگی شهری روی آوردند و به سبب صنایع دستی، اسبها و قابلیتهای باغبانی خود شناخته شدند. آنها به دین خود وابستگی بسیار داشتند، هر چند توانستند در مقابل آسیمیلاسیون مقاومت كنند و سبك زندگی خاص خود را حفظ نمایند ، اما به مرور زمان زبان تاتاری خود را از دست دادند و اغلب طبقات فوقانیشان به زبان لهستانی و طبقات میانی و پائینیشان به زبان بلاروسی متكلم شدند. با اینهمه آنها تا سال ١٩٣٠ به استفاده از خط عربی برای نگارش زبان بلاروسی ادامه دادند. در سال ١٥٩١ تعداد تاتارهای لیپكا در لهستان-لیتوانیا-بلاروس بیش از ٢٠٠٠٠٠ نفر بود ( در شهرهای لیدا، ناواهراداك، لیوویه، مینسك، ...). امروز تعداد كل تاتارهای لیپكا در لهستان، لیتوانیا، لاتویا، بلاروس، اوكرائین ... بین ١٥٠٠٠-١٠٠٠٠ نفر است. گروه بسیار كم شماری از تاتارهای لیپكا در ایالات متحده آمریكا (شمال شرق آن بویژه بروكلین نیویورك) نیز ساكن اند.
تاتارهای لیپكا از نظر موقعیت زنان در میانشان از همه جوامع اسلامی دیگر متفاوت اند. زنان تاتار لیپكا -حتی زمانی كه آنها در خدمت امپراتوری عثمانی بودند- همیشه از درجه بسیار زیادی از آزادی برخوردار بوده ند. در مدارس تاتارهای لیپكا آموزش مختلط دختران و پسران همیشه یك قاعده و نرم بوده است. زنان تاتار لیپكا هرگز از حجاب و پوشش اسلامی استفاده نمی كنند، مگر در مراسم عروسی كه یك روسری بكار می برند. در واقع تاتارهای لیپكا اسما مسلمان اند و بسیاری از عادات و رسومات مسیحیان را در طول اقامت ٦٠٠ ساله خود در اوكرائین، بلاروس، لهستان و لیتوانیا اخذ كرده اند.
در قرن شانزده با ایجاد محدودیتها برای غیركاتولیكهای ساكن در لهستان توسط سیگیسموند سوم، سلطان عثمانی موراد سوم مداخله كرد و خواستار آزادی تاتارهای لیپكا در مراسم مذهبی و حفظ سنتهایشان شد. پس از آن در جنگهای عثمانی- لهستان، تاتارهای لیپكا در صف عثمانیان جنگیدند، اما پس از اعاده حقوق مذهبی تاتارهای لیپكا در سال ١٦٧٩ در لهستان، بخشی از تاتارهای لیپكا صف عوض كردند. چنانچه در عملیات عثمانی برای فتح وین پایتخت اتریش، هنگهای سواره نظام تاتار در تركیب نیروهای لهستانی بر علیه ارتش عثمانی جنگیدند. بخش دیگر تاتارهای لیپكا تحت فرماندهی قارا موصطافا در صف نیروهای عثمانی جای داشتند. لیپكاها در تمام تاریخ بعد از آن، جزئی جداناپذیر از ارتش لهستان بوده اند. آنها در ارتش ناپلئون نیز جزئی از نیروهای لهستان را تشكیل می دادند. در آغاز قرن بیستم و بعد از آن در جنگ جهانی اول، لیپكاها در ارتش تازه تاسیس لهستان دارای هنگ خاص خود بنام تاتار با یونیفرم و پرچم ویژه بودند. در جنگ جهانی دوم نیز هنگ تاتارهای لیپكا از آخرین واحدهای ارتش لهستان بودند كه به نیروهای آلمان- نازی حمله نمودند.
تاتارهای لیپكا شخصیتهای تاریخی بی شماری را به جامعه لهستان اعطاء نموده اند. تعدادی از آنها، همچنین در سطح جهانی نیز شهرت یافته اند. یكی از اینها هنرپیشه معروف آمریكائی، "چارلز برانسون" است كه از طرف پدری تاتار لیپكا بود. وی از اعقاب تاتارهای لیپكائی است كه در اوائل قرن بیستم به ایالات متحده آمریكا مهاجرت كردند. شخصیت دیگر مشهور، "مارتا استوارت"، از زنان رسانه ای آمریكا و مطرح در عرصه فعالیتهای اقتصادی است
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر