اسکی انسان‌لارین بعضی افسانه و گله‌نک‌لره اولان اینانج‌لارینی چؤزمک هر زامان ذهنیمی مشغول ائتمیشدیر.
پسیکولوق‌لارا گؤره، انسان‌لارین طبیعی فلاکت‌لره قارشی سرگیله‌دییی عادت عنعنه‌لر فلاکتله قارشیلاشماقداکی قورخو و عجزدن یارانیر. قدیم انسان‌لار اؤز ضعف‌لریندن دولایی بعضی فوق‌طبیعی گوج‌لره اینانیب، طبیعتله ساواشدا غالب اولماق اوچون بیر سیرا اولاغان اوستو گوج‌لره تاپینیر و اونلاردان یاردیم ایسته‌ییرمیش‌لر.
قوراقلیق تاریخ بویو انسان‌لاری تهدید ائدن اؤنملی فلاکت‌لردن بیری اولموشدور. اسکی انسان‌لارین یاشام طرزینی نظره آلساق، اؤزلليکله اکينچيليیین بيرباشا سویا باغلي اولدوغونا اساسن، بوتون ملت‌لرین اینانج سیستئمینده مطلق قوراقلیغا قارشی عادت و گله‌نک اؤرنک‌لرینی تاپماق اولار. بو قونودا آذربايجان خالقي دیگر خالق‌لاردان مستثنی دئییل. «سو یاشامین دیره‌ییدیر» کیمی بیر چوخ آتابابا سؤزوموز ده وار. تئکنولوژیک گليشمه‌دن اؤنجه قوراقليق زامان‌لاری، اکينله اوغراشان آزربایجان کندلي‌لری مصلايا1 گئديب، دوعا ائدر و قوربان کسردي‌لر. اینانجا گؤره، ايستک‌لری قبول اولدوقدا، آللاه طرفیندن قارا بولوت‌لار قالخیب، یاغمور ياغماغا باشلارمیش.
اولو شهريار، بو حاقدا دئيير :
قيتليق ايل‌لر ياغيشي تک قورويوب گؤز ياشيميز،
سني بير گؤرمک اوچون من ده مصلايه گليم. 2
شهریارین دیلییله دئسک «قیتلیق ایل‌لرینده»، مصلايا چيخماقدان باشقا، خالقيميزين آيري بير عادت‌لري ده وار‌ایمیش. اؤرنک اوچون «دودو دولانديرماق» عادتي. بو گله‌نک هله ده اورمو و هئريز کیمی شهرلرده اجرا اولونور.
«دودو» ندیر؟
سوسوزلوق و یاغیشین آز اولدوغو ایل‌لرده، ايکي اوشاق «دودو» اولوب، کندين باشقا اوشاق‌لاريني دا آردينا سالار، بير الده چؤمچه و بير الده قاشيق توتاراق، بيربيرينه ووروب آشاغیداکی سؤی‌لری سؤیله‌یه‌رک، قاپي- قاپي گزر و پاي آلاردی. بعضا ده، ائو اييه‌سي چيخيب و دودو دئييلن اوشاق‌لار دسته‌سيني سولايارمیش. آشاغيداکي دئیی، «هئريز» ماحالیندان‌دير:
دودو، دودونو گؤردونمو؟ 4
دودويا سالام وئردينمي؟
دودو دودودان نه ايستر؟
آللاه‌دان ياغيش ايستر.
ياخود :
]چؤمچه- قاشيق نه ايستر؟
آللاه‌دان ياغيش ايستر.[
چاخ- چاخ چاخماق داشي،
ياندي اوره‌یيمين باشي،
آللاه بير ياغيش يئتير،
ايسلاتسين داغي داشي.
دودو گلدي يئريدي،
توزو عالمي بورودو،
آللاه بير ياغيش يئتير،
زمي‌لريم چورودويا دا :
]آغ بولوت‌لار يورودو،
توزو عالمي بورودو،
آللاه بير ياغيش يئتير،
زمي‌لريم چورودو.[
طبیعی کی بحث ائتدیییمیز دودو گله‌نه‌یی‌نین هئچ بیر بیلیمسل دایاناغی یوخدور، آما بعضا ائله اولور کی، انسانین بو کیمی عادت‌لره ایناناسی گلیر. باشدا توخوندوغوم کیمی، بعضا انسان سورون‌لارلا قارشیلاشماقدا عاجز اولدوقدا افسانه‌لره، میف‌لره و دودو کیمی گله‌نک‌لره سیغینیر. بیر ملت اولاراق الیمیز اؤز باشیمیزدا اولمادیغینا گؤره، نه اورومو گؤلونو قوروماق اوچون لازم اولان بودجه نی آییرا بیلیریک، نه ده دنیادا سسیمیزه سس وئرن اولور. آرتیق دنیزجیییمیزین چوخو قورویوب، آزی قالیر. حقیقت بودور کی، بو گون گؤزوموزون قاباغیندا آزربایجانین گلینی یوخ اولوب، گؤزدن ایتیر و بیز هئچ نه ائده بیلمیریک. بو چاره‌سیزلیک دوروموندا اسکی انسان‌لارین دودو کیمی گله‌نک‌لره نئجه اینانیب، تاپیندیق‌لارینی باشا دوشورم! بلکه ائله سون چاره اولاراق «دودو» دولاندیراق!...
-----
1. کندين ائشيیينده ياغيش دوعاسينا حصر اولونموش اوجا بؤلگه.
2. «گئتمه ترسا بالاسی» شعریندن.
3. اوشاق‌لارین گناه‌سیز اولدوغو اينانجینا داياناراق.
4. بو سؤی چئشیدلی واریانت‌لاردا سؤیله‌نیلیر، بو واریانت «هئریز» ماحالیندان ییغیلمیشدیر.
پسیکولوق‌لارا گؤره، انسان‌لارین طبیعی فلاکت‌لره قارشی سرگیله‌دییی عادت عنعنه‌لر فلاکتله قارشیلاشماقداکی قورخو و عجزدن یارانیر. قدیم انسان‌لار اؤز ضعف‌لریندن دولایی بعضی فوق‌طبیعی گوج‌لره اینانیب، طبیعتله ساواشدا غالب اولماق اوچون بیر سیرا اولاغان اوستو گوج‌لره تاپینیر و اونلاردان یاردیم ایسته‌ییرمیش‌لر.
قوراقلیق تاریخ بویو انسان‌لاری تهدید ائدن اؤنملی فلاکت‌لردن بیری اولموشدور. اسکی انسان‌لارین یاشام طرزینی نظره آلساق، اؤزلليکله اکينچيليیین بيرباشا سویا باغلي اولدوغونا اساسن، بوتون ملت‌لرین اینانج سیستئمینده مطلق قوراقلیغا قارشی عادت و گله‌نک اؤرنک‌لرینی تاپماق اولار. بو قونودا آذربايجان خالقي دیگر خالق‌لاردان مستثنی دئییل. «سو یاشامین دیره‌ییدیر» کیمی بیر چوخ آتابابا سؤزوموز ده وار. تئکنولوژیک گليشمه‌دن اؤنجه قوراقليق زامان‌لاری، اکينله اوغراشان آزربایجان کندلي‌لری مصلايا1 گئديب، دوعا ائدر و قوربان کسردي‌لر. اینانجا گؤره، ايستک‌لری قبول اولدوقدا، آللاه طرفیندن قارا بولوت‌لار قالخیب، یاغمور ياغماغا باشلارمیش.
اولو شهريار، بو حاقدا دئيير :
قيتليق ايل‌لر ياغيشي تک قورويوب گؤز ياشيميز،
سني بير گؤرمک اوچون من ده مصلايه گليم. 2
شهریارین دیلییله دئسک «قیتلیق ایل‌لرینده»، مصلايا چيخماقدان باشقا، خالقيميزين آيري بير عادت‌لري ده وار‌ایمیش. اؤرنک اوچون «دودو دولانديرماق» عادتي. بو گله‌نک هله ده اورمو و هئريز کیمی شهرلرده اجرا اولونور.
«دودو» ندیر؟
سوسوزلوق و یاغیشین آز اولدوغو ایل‌لرده، ايکي اوشاق «دودو» اولوب، کندين باشقا اوشاق‌لاريني دا آردينا سالار، بير الده چؤمچه و بير الده قاشيق توتاراق، بيربيرينه ووروب آشاغیداکی سؤی‌لری سؤیله‌یه‌رک، قاپي- قاپي گزر و پاي آلاردی. بعضا ده، ائو اييه‌سي چيخيب و دودو دئييلن اوشاق‌لار دسته‌سيني سولايارمیش. آشاغيداکي دئیی، «هئريز» ماحالیندان‌دير:
دودو، دودونو گؤردونمو؟ 4
دودويا سالام وئردينمي؟
دودو دودودان نه ايستر؟
آللاه‌دان ياغيش ايستر.
ياخود :
]چؤمچه- قاشيق نه ايستر؟
آللاه‌دان ياغيش ايستر.[
چاخ- چاخ چاخماق داشي،
ياندي اوره‌یيمين باشي،
آللاه بير ياغيش يئتير،
ايسلاتسين داغي داشي.
دودو گلدي يئريدي،
توزو عالمي بورودو،
آللاه بير ياغيش يئتير،
زمي‌لريم چورودويا دا :
]آغ بولوت‌لار يورودو،
توزو عالمي بورودو،
آللاه بير ياغيش يئتير،
زمي‌لريم چورودو.[
طبیعی کی بحث ائتدیییمیز دودو گله‌نه‌یی‌نین هئچ بیر بیلیمسل دایاناغی یوخدور، آما بعضا ائله اولور کی، انسانین بو کیمی عادت‌لره ایناناسی گلیر. باشدا توخوندوغوم کیمی، بعضا انسان سورون‌لارلا قارشیلاشماقدا عاجز اولدوقدا افسانه‌لره، میف‌لره و دودو کیمی گله‌نک‌لره سیغینیر. بیر ملت اولاراق الیمیز اؤز باشیمیزدا اولمادیغینا گؤره، نه اورومو گؤلونو قوروماق اوچون لازم اولان بودجه نی آییرا بیلیریک، نه ده دنیادا سسیمیزه سس وئرن اولور. آرتیق دنیزجیییمیزین چوخو قورویوب، آزی قالیر. حقیقت بودور کی، بو گون گؤزوموزون قاباغیندا آزربایجانین گلینی یوخ اولوب، گؤزدن ایتیر و بیز هئچ نه ائده بیلمیریک. بو چاره‌سیزلیک دوروموندا اسکی انسان‌لارین دودو کیمی گله‌نک‌لره نئجه اینانیب، تاپیندیق‌لارینی باشا دوشورم! بلکه ائله سون چاره اولاراق «دودو» دولاندیراق!...
-----
1. کندين ائشيیينده ياغيش دوعاسينا حصر اولونموش اوجا بؤلگه.
2. «گئتمه ترسا بالاسی» شعریندن.
3. اوشاق‌لارین گناه‌سیز اولدوغو اينانجینا داياناراق.
4. بو سؤی چئشیدلی واریانت‌لاردا سؤیله‌نیلیر، بو واریانت «هئریز» ماحالیندان ییغیلمیشدیر.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر